De hulp aan mensen met verward of onbegrepen gedrag moet veel beter. Zo wordt het risico op gevaarlijke en soms dodelijke incidenten verkleind. De mogelijkheden voor verschillende organisaties zijn nu niet toereikend.
De landelijke overheid is daarom aan zet. Er moeten er meer wettelijke mogelijkheden komen om ‘bemoeizorg’ te geven aan mensen die zelf hulp mijden, als zij een gevaar voor zichzelf of hun omgeving zijn. Ook moeten er meer plekken komen voor mensen om te wonen of behandeling te krijgen. De maatregelen zijn nodig zodat de zorg, gemeenten en politie eerder of beter kunnen ingrijpen als dat nodig is.
Dat is het advies na een breed toezichtonderzoek dat Toezicht Sociaal Domein (TSD) uitvoerden samen met de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) en de Inspectie Justitie en Veiligheid (Inspectie JenV). Zij zijn dit onderzoek gestart na een steekincident in Nieuwegein waardoor een 11-jarig meisje om het leven kwam en de verdachte verward gedrag vertoonde.
Hiervoor analyseerden de inspecties 12 onderzoeken naar de aanloop naar dodelijke incidenten waarbij iemand met verward gedrag de dader of verdachte was. Ook spraken zij met vertegenwoordigers van 22 organisaties zoals brancheorganisaties, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en de politie.
Dodelijke incidenten, overlast, wanhoop en machteloosheid
Het rapport schetst een verontrustend beeld van terugkerende problemen in de zorg en ondersteuning. Fleur Tack, programmadirecteur TSD: ‘Mensen met verward of onbegrepen gedrag krijgen niet de zorg en ondersteuning die zij nodig hebben. Naasten raken wanhopig. Buurtbewoners ervaren overlast. Professionals voelen zich machteloos. Organisaties zijn lamgeslagen doordat ze zich steeds in bochten moeten wringen.’
Regelgeving eenvoudiger
Betrokken professionals en naasten zetten zich dagelijks in voor mensen met verward of onbegrepen gedrag. Maar doordat wet- en regelgeving te ingewikkeld en versnipperd is, is het voor hulpverleners niet mogelijk om hen goed te helpen als de veiligheid in het geding is. Zo hebben hulpverleners niet altijd de juiste informatie paraat. Ook kunnen zij weinig doen als mensen geen hulpvraag hebben of hulp weigeren, zelfs als de risico’s overduidelijk zijn. In sommige situaties zijn er pas mogelijkheden tot ingrijpen als het feitelijk al te laat is. Organisaties moeten bovendien zorgen voor betere afspraken over samenwerking en wie beslissingen mag nemen, bijvoorbeeld over waar een cliënt terecht kan.
Dringende oproep
Volgens de inspecties is er behoefte aan betere randvoorwaarden op landelijk niveau. De inspecties doen een dringende oproep aan de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) om hier als regievoerder voor te zorgen. Fleur Tack: ‘Creëer meer wettelijke mogelijkheden om bemoeizorg in te zetten bij zorgmijdende mensen die overlast geven. Zorg ook dat bewezen samenwerkingsvormen zoals de Levensloopaanpak vast gefinancierd worden.’
Passende woon- en behandelplekken
Daarnaast zijn er meer passende woon- en behandelplekken nodig. Daarbij is het belangrijk dat er een goede doorstroom is. Een intensieve (forensische) behandeling kan van grote waarde zijn, maar het effect gaat verloren als er na afloop geen geschikt vervolg komt en iemand in het ergste geval dakloos raakt. Dat heeft niet alleen grote gevolgen voor iemand zelf, maar kan die ook hebben op de samenleving. Bovendien leidt het tot inefficiëntie en kapitaalvernietiging.
Fleur Tack: ‘Verplicht gemeenten in bepaalde situaties urgentie te verlenen bij het toewijzen van woonruimte, zodat de doorstroom op bestaande plekken wordt bevorderd. Breid ook het aantal Skaeve Huse (kleinschalig intensief begeleid wonen) in Nederland uit en maak tijdelijke woonvoorzieningen mogelijk voor mensen in acute situaties.’
Incident Nieuwegein
Het onderzoek naar de aanloop van het dodelijke incident in Nieuwegein zelf loopt nog. De publicatie daarover wordt in het voorjaar van 2026 verwacht.